Cywilizacja Minojska - mit, który okazał się rzeczywistością....

Jak już wspomniałam w innym wpisie – bodajże w zarysie historii Krety – pierwsi osadnicy pojawili się na Krecie już w neolicie czyli ok. 7000  p.n.e. -  jednak nie ma na ten temat żadnych konkretnych danych.

Pewne jest natomiast, że już na początku IV w p.n.e. funkcjonowały rozwinięte osady. W tym okresie stali mieszkańcy mający do dyspozycji urodzajną glebę byli w stanie utrzymać się z własnych upraw. Ponadto rozpoczęli oni etap udamawiania zwierząt takich jak owce, kozy, woły czy świnie. Być może umiejętność uprawy roli i udomowienie zwierząt przybyły na Kretę jako gotowy "pakiet umiejętności" wraz z pierwszymi jej mieszkańcami.

Istnieją również dowody na to, iż osadnicy z Knossos, w okresie neolitu, znali technikę wypalania garnków. Nie wiadomo jednak kiedy ową technikę zastąpiła ceramika oraz kiedy rozpoczęto produkcję wyrobów glinianych. Życie na Krecie w tym okresie skupiało się głównie w większych ośrodkach - jak Myrtos czy Mochlos.

Generalnie przez cały okres neolitu i we wczesnej epoce brązu Kreteńczycy podążali typową egejską drogą stabilnego rozwoju i ekspansji. Fragmenty monumentalnych budynków i niektóre stosunkowo bogate grobowce wskazują, że do połowy trzeciego tysiąclecia p.n.e. niektóre grupy osiągnęły poziom bogactwa i status zapewniający im pozycję lokalnych autorytetów.

W czasie określanym jako czas narodzin cywilizacji minojskiej  duże osiedla w różnych częściach wyspy zaczęły nabierać charakteru miejskiego.

Niejasne są przyczyny nagłego przekształcenia systemu społecznego na Krecie. Prawdopodobnie nastał okres poważnej niestabilności polityczno-gospodarczej. Zniszczeniu uległo wiele osad. ( ok. 2300 r. p.n.e. – okres przedpałacowy)

Następnie  Kreta zaczęła się odbudowywać.  Liczba ludności gwałtownie wzrosła.

Odkrycia z okresu przedpałacowego (ok. 3000 – 1900 p.n.e. )  wskazują na  rozwój handlu. Bliskie kontakty m.in. z Egiptem  i Lewantem (obecnie Syria, Jordania, Liban, Izrael, Autonomia Palestyńska a także Azja Mniejsza czyli dzisiejsza Turcja) korzystnie wpływały na rozwój  cywilizacji wczesnominojskiej.

Nie istniała wtedy jeszcze silna władza scentralizowana.  

W połowie III tysiąclecia p.n.e. w dolinie Messara pojawiły się najstarsze groby tolosowe służące jako miejsce pochówku całych rodzin. Przez lata pochowano w nich dziesiątki zmarłych. Przed grobowcami stawiano ołtarze, na których były odprawiane ceremonie ku czci zmarłych.

Odkrycia wyrobów ceramicznych z tego okresu pochodzą głownie z grobowców, gdzie były one umieszczane jako dary. Były to m.in. naczynia w stylu „Pyrgos” (nazwa pochodzi od obszaru na pólnocny wschód od Knossos), naczynia w stylu „Agios Onoufrios” – o bardziej wyszukanych ozdobach czy naczynia w stylu „Vasiliki”.

Sztuki plastyczne z tego okresu ograniczają się do statuetek w rodzaju „cykladzkich”, które wskazują na związki Krety z resztą obszaru Morza Egejskiego.

W tym okresie również po raz pierwszy pojawiła się sztuka wytwarzania biżuterii.

W późniejszym okresie przedpałacowym pojawiła się sztuka grawerowania pieczęci, co wskazywało na związki Krety z Syrią oraz Azją Mniejszą, gdzie odnaleziono pieczęcie o podobnych kształtach.

Pomimo burzliwych początków w czasach przedpałacowych późniejszy okres okazał się spokojny oferując Minojczykom dobrobyt.

Ok. 1900 r. p.n.e. pojawiło się pismo linearne A.

Okres starych pałaców (ok. 1900 – 1700 r. p.n.e.)  

W miejscowościach takich jak Knossos, Fajstos czy Malia powstawały okazałe domy - pałace, często dwu- lub trzykondygnacyjne. W zasadzie były to zespoły wielofunkcyjnych budynków o wielu pomieszczeniach. Największy z nich i najstarszy to właśnie pałac w Knossos. (powstał ok. 1950 r. p.n.e.)

****** Knossos

*****Knossos

Przypuszcza się, że ośrodki takie jak w Knossos, Fajstos czy Malii były niezależnymi państwami-miastami.

W tym okresie powstały również kolonie minojskie na wyspach Thira (Santorini), Rodos, Milos oraz Kytera.

W społeczności minojskich miast-państw powstała odrębna grupa rodzin wyróżniająca się stopniem zamożności, przywilejami i statusem. Ludzie mieszkający w pałacach znajdowali się na samym szczycie piramidy społecznej. Nie ma jednak pewności co do tego czy nad nimi w hierarchii zajmowała miejsce tylko jedna osoba – władca (król). Według Arthura Evansa Knossos było rządzone właśnie przez króla.

Być może jednak  istniała pewna grupa (bardzo niewielka) ludzi sprawujących władzę, wywodząca się z jednej linii rodowej.

W tym właśnie okresie Minojczycy rozwinęli system administracyjny, który wpłynął na całą ich społeczność. Utrzymywali w dalszym ciągu kontakty handlowe z Egiptem i Bliskim Wschodem, powstały także sieci dróg, które łączyły ich największe centra kulturalne. 

Jest to okres dynamicznego rozwoju sztuki minojskiej. Charakterystyczna dla tego okresu jest przepięknie zdobiona ceramika kamaresowa, której nazwa pochodzi od groty Kamares koło Fajstos, będącej pierwszym miejscem jej znalezienia.

Ok. 1700 r p.n.e pałace zostały niemal doszczętnie zniszczone. Nie wiadomo dokładnie jakie były tego przyczyny.

W tym momencie wkraczamy w okres nowych pałaców. (ok. 1700-1400 p.n.e.)

Pałace szybko zostały odbudowane – jeszcze wspanialsze i potężniejsze. Na ich ścianach pojawiły się niespotykane dotąd duże freski. Malowano sceny z życia dworu, uroczystości świeckie i religijne. Do rzadkości należą przedstawienia scen związanych z prowadzonymi wojnami.

Pojawiły się również kamienne naczynia. Były to wazy zdobione reliefami, oraz rytony (naczynia libacyjne).

Na początku tej epoki cywilizacja minojska zdominowała praktycznie cały istniejący wówczas egejski świat, rozszerzając się również na Peloponez.

To właśnie w okresie nowych pałaców Minojczycy osiągnęli szczyt swojego rozwoju. Istnieją dowody na to, iż w tym czasie na Krecie panowała jedność ekonomiczna i administracyjna. W społeczeństwie bardzo ważną rolę odgrywały kobiety a charakter pieczęci i złote przedmioty wskazują na istnienie bardzo zamożnej klasy wyższej.

Malia - pitosy

Jeśli chodzi o pałace – wszystkie  zostały zbudowane według tego samego planu. Były to budowle wielokondygnacyjne. W centrum usytuowany był odkryty, prostokątny dziedziniec, wokół którego znajdowała się duża liczba sal, służących także jako magazyny, warsztaty rzemieślnicze i składy miedzi lub brązu. Budowle te, ze swoimi licznymi rozgałęzieniami i przybudówkami przypominały labirynty. Zadbano również o kanały wentylacyjne, wodociągi i kanalizację. Pomieszczenia służące jako magazyny łatwo było zidentyfikować dzięki wielkim, glinianym dzbanom zwanym pitosami. Miały one do dwóch metrów wysokości i służyły do przechowywania wina, oliwy, zboża. Pitosy z reguły nie były zdobione – ale te minojskie stanowią wyjątek: ozdabiano je wytłaczanymi lub malowanymi ornamentami.

Pałace minojskie nie były  ufortyfikowane  (w żadnym z odkopanych miast nie znaleziono murów obronnych) – co stanowi niejako ciekawostkę i wskazuje, że Minojczycy – w przeciwieństwie do Mykeńczyków - byli ludźmi raczej pokojowo nastawionymi do otaczającego ich świata. :) Opanowywali basen Morza Egejskiego drogą handlu, nie zaś podbojów. Stąd też budowle miały charakter bardziej użytkowy niż obronny.

Kultura minojska, jako najstarsza i najbardziej rozwinięta, wywarła ogromny wpływ na sąsiednie kultury: cykladzką i mykeńską.

**   zawieszka z Malii, przedstawiająca pszczoły trzymające dysk

Minojska sztuka i architektura obficie czerpały z dorobku Bliskiego Wschodu, w szczególności Egiptu. Dzięki kontaktom handlowym i dyplomatycznym Minojczycy zapożyczyli techniki budowlane i pewne elementy wzornictwa adaptując je do własnego stylu. W tamtych czasach pałac minojski był jedyny w swoim rodzaju.

*** Książę wśród lilii, malowidło z Knossos

Ciekawostką również jest iż na Wschodzie najważniejszą rolą sztuki i architektury pałacowej było gloryfikowanie rodziny królewskiej. Królów przedstawiano jako potężnych zdobywców i władców. Natomiast w sztuce minojskiej nie było żadnych scen ukazujących  królów jako heroicznych wojowników. Tematyka malarstwa ściennego obejmowała motywy roślinne i zwierzęce, oraz przedstawiała sceny rodzajowe. Duch minojskiej sztuki pałacowej jest pogodny i lekki, czasem nawet swawolny.

****fresk z Knossos - kobiety

Sztuka minojska była ceniona również w innych kręgach kulturowych, m.in. w Egipcie. Odnaleziono tam freski o minojskich motywach i barwach. Jednaki najsilniejszy jej wpływ najbardziej widoczny jest na Wyspach Egejskich, zwłaszcza w Akrotiri na wyspie Santorini (starożytna Thira).

Jeśli chodzi o religię Minojczyków, głównym obiektem kultu była bogini w minojskim stylu: najczęściej przedstawiana jest na wolnym powietrzu, otoczona przez kapłanów i kapłanki (liczba kobiet znacznie przekracza liczbę obecnych w tych scenach mężczyzn).  Uderzającą cechą owej bogini jest jej władcza postawa.

*  posążek bogini z wężami z Knossos

Na podstawie fresków można w przybliżeniu określić wygląd fizyczny Minojczyków:  mężczyźni są gładko ogoleni i przedstawieni na ogół w krótkim „kilcie” – na wzór egipskiej odzieży męskiej. Kobiety ubrane są w spódnice z falbanami i odsłaniające piersi obcisłe gorsety z rękawami. Zarówno kobiety jak i mężczyźni mają długie, kręcone włosy (zazwyczaj ciemne, w jednym przypadku rude;))  oraz noszą złote bransolety i naszyjniki. Charakterystyczne są również ciemne oczy.  Cera mężczyzn jest ciemnobrązowa a kobiet jasna.

Powoli wkraczamy w okres popałacowy (ok. 1400 – 1100 r. p.n.e.).

Ok. roku 1500 p.n.e. przez Kretę przetoczyła się fala zniszczeń. Doprowadziło to do upadku wszystkich pałaców  - oprócz Knossos. Przyczyny mogły być różnorakie. Zarówno katastrofy naturalne (wybuch wulkanu na wyspie Thira – Santorini) jak i konflikty zbrojne. W zasadzie  pewne jest to, że Kretę przejęli  Mykeńczycy. Świadczą o tym inskrypcje na tabliczkach z pismem linearnym B.

Obecność Mykeńczyków na wyspie potwierdzają stopniowe zmiany jakie nastąpiły praktycznie w każdej dziedzinie życia.

Miejsca dotychczas zamieszkałe przez Minojczyków zostały przez nich opuszczone.

Oznaczało to de facto koniec cywilizacji minojskiej w takiej formie jak dotychczas. Wraz z pałacami zniknęły stare elity władzy a nowe, które przyszły są bardziej związane z rozwijającą się w tym czasie w kontynentalnej Grecji kulturą mykeńską.

Ok.1400 r p.n.e. administracja pałacu w Knossos zaczęła posługiwać się pismem linearnym B.

Ok. 1375 r. p.n.e. Knossos zostało splądrowane i spalone, i choć zrujnowany pałac nadal znajdował się pod okupacją, mykeńska Kreta straciła na znaczeniu , natomiast Mykeny i inne ośrodki kontynentalne osiągnęły szczyt swojego rozwoju i wpływów w rejonie Morza Egejskiego.

Historia Krety nierozerwalnie związana jest z historią Grecji.  Ok. 2000 lat p.n.e. ówcześni mieszkańcy wyspy, którzy swoją piękną, mityczną nazwę zawdzięczają nieco ekscentrycznemu Anglikowi (Sir Arthur Evans) – zapoczątkowali wymianę handlową z południową i środkową Grecją. I najpewniej to właśnie Minojczycy wpłynęli na ówczesny rozwój greckiej cywilizacji mykeńskiej.

Mykeńczycy  nie tyle zapożyczyli elementy kultury minojskiej, ale zaadaptowali ją hurtem: od minojskiego modelu państwowości po pismo, dodając nieco swoich zwyczajów z kontynentu. Od XV w p.n.e. możemy mówić o kulturze minojsko-mykeńskiej i dynamicznej fuzji dwóch kultur, którą wzbogaciły w późniejszym okresie stałe wpływy bliskowschodnie i egipskie.

pozostałości pałacu minojskiego w Malii

pozostałości pałacu minojskiego w Malii

Oczywiście bardzo wiele pytań pozostaje nadal bez odpowiedzi. Możemy jedynie czytać, zastanawiać się i gdybać … pole do popisu mają kolejne pokolenia archeologów. Tabliczki z pismem linearnym A – językiem pisanym Minojczyków – wciąż skrywają swoje tajemnice…I wciąż czekają na odpowiedni czas, aby przemówić...;)

Wiem, że nie wyczerpałam tematu…i czuję niedosyt ;)   Moja wiedza na dzień dzisiejszy jest nieporównanie obszerniejsza niż pięć lat temu, kiedy pierwszy raz śmigałam na Kretę – w poszukiwaniu…no właśnie, czego?? ;)) szczęścia? przygody? historii? Czy może raczej „guza”?? ;))))    jedno jest pewne – dostałam wszystkiego po trochu ;))) 

Nie żałuję jednak niczego…może jedynie tego, że teraz piszę z PL…to już nie ta sama atmosfera, zapach inny, morze nie usypia…cykady nie hałasują…i to coś nieuchwytne, magia, która sprawia, że człowiek żyje jednak innym rytmem…ciągle nie potrafię tego określić…być może kiedyś nadejdzie dzień, że znajdę odpowiednie słowa...;)

 Ale mnie naszło…no cóż, czasem tak mam. Co do samego tekstu o Minojczykach – dokonałam jednej poprawki w datach w poprzednim poście… Poza tym jest jeszcze jedno źródło, z którego korzystałam: kolejna książka o historii Grecji i ją również dopisałam w poprzednim poście.

Mam nadzieję, że te moje wypociny nie są za bardzo chaotyczne...a jeśli są...no cóż, ja jestem szczęśliwa, że mogłam sobie o tym napisać i dowiedzieć się przy okazji bardzo wielu ciekawych rzeczy...może nie wszystko jest namacalnie sprawdzalne, jest nadal wiele wątpliwości - ale moja wyobraźnia działa na pełnych obrotach...i potrafię wyobrazić sobie jakby to mogło wszystko wyglądać w tamtych czasach ;)

Jeśli tylko doczytam coś więcej - czego nie udało mi się "ogarnąć" w tym poście - oczywiście podejmę dalsze próby ujarzmienia historii tej niezwykłej cywilizacji...i wgryzę się pewnie głębiej w to, co było już po Minojczykach...;) Póki co - jeśli ktoś ma ochotę podyskutować, tudzież ma jakieś uwagi co do samego tekstu - zapraszam do komentarzy;)

Pitos, Malia

Dot.zdjęcia oznaczonego * autor: Chris73 (zasoby Wikipedii)
Dot.zdjęcia oznaczonego **   zdjęcie z zasobów Wikipedii
Dot.zdjęcia oznaczonego *** - autor Harrieta 171 (zasoby Wikipedii)
Dot.zdjęcia oznaczonego **** - autor: cavorite (zasoby Wikipedii)
Dot.zdjęcia oznaczonego ***** - autor: Lapplaender (zasoby Wikipedii)
Dot.zdjęcia oznaczonego ****** - autor: Olaf Tausch (zasoby Wikipedii)