Muzyka kreteńska cz. I - Lira

Muzyka łagodzi obyczaje. Daje poczucie wolności. Przenosi w inny wymiar. Wyzwala energię. Określa – w pewien sposób - charakter człowieka:) Parafrazując: „powiedz mi czego słuchasz, co grasz i na czym – a powiem ci kim jesteś” :)      No i mogłabym tak jeszcze długo.  Ale przejdźmy do sedna...

Nie wiem czy nie porywam się z motyką na słońce, próbując podzielić się swoją pasją do muzyki Krety. Przede wszystkim ze względu na język. O ile w tradycyjnym, angielskim popie, czy nawet greckim popie, czy innych rodzajach muzyki nie przywiązuje się zbytniej wagi do słów, o tyle w przypadku np. mantinades ma to przeogromne znaczenie. Wytłumaczę to w dalszej części. Uwielbiam brzmienie poszczególnych instrumentów i specyficzny rytm kreteńskiej muzyki, tańców i pieśni. I dlatego sugeruję wszystkim czytającym a zwłaszcza słuchającym;)) skupienie się na początku przede wszystkim na brzmieniu i rytmie. Co do treści - wykonuję "hard work" aby móc zacząć chociaż częściowo tłumaczyć pewne rzeczy ;)   Postaram się ogarnąć  ten temat najlepiej jak potrafię bo nie wyobrażam sobie poznawania Krety bez chociażby próby poznania jej muzyki.

Psarantonis   *

Dla Kreteńczyków muzyka stanowi niesamowicie ważną część ich specyficznej, jedynej w swoim rodzaju kultury.

Bo Kreta jest wyspą wyjątkową. Położona „na skrzyżowaniu” trzech kontynentów stała się swego rodzaju konglomeratem kultur, które przenikając się wzajemnie zadecydowały o niepowtarzalnym charakterze wyspy i jej mieszkańców.

Muzyka i taniec związane są z życiem Kreteńczyków od najdawniejszych czasów (to właśnie mitologicznym Kuretom przypisuje się stworzenie tańca wojennego „pyrriche”) . Przenika niemal każdy aspekt ich życia, stanowi nieodłączny element wszelkich wydarzeń. 

Lira  kreteńska  **

Najbardziej charakterystycznym instrumentem muzycznym na Krecie jest trójstrunna lira kreteńska (Κρητικη λυρα- Kritiki Lira). Jest to instrument smyczkowy, wykonany z drewna - najczęściej orzecha lub morwy. Spotyka się różne odmiany liry w różnych krajach np. Turcji czy krajach Bliskiego Wschodu – jednak na Krecie znaczenie liry jest przeogromne. Wydobywa duszę kreteńskiej muzyki bardziej niż jakikolwiek inny instrument. Podkreśla ładunek emocjonalny mantinades, kreuje specyficzny obraz muzyczny swoim żywym, czarującym dźwiękiem.

Korzeni liry szukać należy zapewne w krajach Bliskiego Wschodu, aczkolwiek niektóre źródła sugerują, że może pochodzić z Indii – skąd de facto przywędrowała większość podobnych bliskowschodnich instrumentów muzycznych.

Kiedy Instrument ten pojawił się na Krecie? Nie jest to niestety do końca wyjaśnione, są różne teorie. Mogła przybyć w 395 roku wraz z Grekami z Konstantynopola. Mogło być również tak, że „przywędrowała” z andaluzyjskimi Saracenami w 824 roku n.e. A może to armia Nicefora Fokasa, wyzwalająca Kretę spod panowania arabskiego w 961 roku  miała ją gdzieś „na wyposażeniu” ;)

**

Jeszcze inna opcja – lira przybyła w 1080 roku wraz z dużą populacją Greków z Konstantynopola przesiedlonych w ramach rechrystianizacji Krety przez ówczesnego imperatora bizantyjskiego Alexiosa Komnenosa.

To co wiadomo na pewno – w momencie przybycia Wenecjan na Kretę w 1210 roku liraki (mały, najwcześniejszy model liry) była już obecna na Krecie.

Wyróżniamy trzy typy liry:

• λυράκι (liraki) – mały model liry, prawie identyczny jak bizantyjska lira,używana głównie przy tańcach;
• βροντόλυρα (vrontolira)– o bardzo silnym dźwięku, idealny do akompaniamentu przy pieśniach;
• λύρα κοινή (lira koini)- lira współczesna, obecna na wyspach dzisiaj (powstała jako swego rodzaju połączenie liry i skrzypiec).

Wydaje się, że skrzypce miały duży wpływ na wygląd i sposób gry na obecnej lirze. Próbuję dogrzebać się do bardziej szczegółowych informacji na ten temat i jak coś konkretnego znajdę - to oczywiście zamieszczę stosowne informacje. Dowiedziałam się, że w ostatnich dekadach rozgorzała dyskusja który z tych dwóch instrumentów (lira czy skrzypce) miał większy wpływ na to jak kształtowała się muzyka kreteńska. Który z nich na wyspie znalazł się wcześniej. Potwierdzone jest, że w niektórych rejonach Krety to skrzypce - a nie lira - były i dosyć często nadal bywają głównym instrumentem (Kreta zachodnia, okolice Chanii). Lira natomiast jako główny instrument występowała najwcześniej w środkowej (Rethimno) i wschodniej części Krety  ( Iraklio). 

Temat muzyki Krety, pieśni i tańców jest tak przebogaty, że nie sposób opisać tego w jednym poście. Postanowiłam więc podzielić temat na kilka części. 

Pozostałe instrumenty związane z tradycyjną muzyką kreteńską opiszę w osobnym poście. Będę również dalej grzebać w poszukiwaniu informacji jak to jest z lirą i skrzypcami;) Bo nie ukrywam, że nie daje mi to spokoju...;) Polskojęzycznych informacji na ten temat nie ma zbyt wiele - więc szukam głównie po anglojęzycznych stronach.

Przy tworzeniu tego posta korzystałam z wielu źródeł m.in. z Wikipedii, przewodnika zakupionego na Krecie, przewodnika NG i Pascala a przede wszystkim ze strony:

www.we-love-crete.com

i troszkę z:

www.rossdaly.gr

Coś dla ewentualnych amatorów liry, tudzież muzyków może zainteresować;)  po grecku niestety, ale tak czy inaczej można się nieco połapać w "obchodzeniu się" z tym instrumentem;) 

I już muzycznie...lira solo:)

                                                                                 *****

PS. jeśli ktoś ma jakieś uwagi co do treści - to proszę śmiało się dzielić spostrzeżeniami;)

No i tradycyjnie, na sam koniec:   zamieszczone zdjęcia pochodzą ze "współnych zasobów" Wikipedii;)  Zaznaczyłam to aby nie było żadnych niedomówień.

>Zdjęcie oznaczone  * pochodzi z zasobów Wikipedii-"Psarantonis 8254325". Licensed under CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Commons - http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Psarantonis_8254325.jpg#mediaviewer/File:Psarantonis_8254325.jpg

>Zdjęcie oznaczone  ** pochodzi z zasobów Wikipedii - "Stag diki" by Objective r - Own work. Licensed under CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons - http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stag_diki.jpg#mediaviewer/File:Stag_diki.jpg

>Zdjęcie ***  pochodzi z zasobów Wikipedii   - "Lyres-creta" by Joan - Own work. Licensed under CC BY 3.0 via Wikimedia Commons - http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lyres-creta.jpg#mediaviewer/File:Lyres-creta.jpg