Kreta i Mitologia....

Minotaur-Tezeusz-Tondo *

 O człowieku, który odmitologizował cywilizację minojską już było… wobec tego muszę zmierzyć się teraz z samą mitologią...będzie interesująco...;))

Pochodzenie mitów nie jest znane. Uważa się, że nie miały jednolitego źródła. Jednym z nich jest „Teogonia” Hezjoda  (grecki poeta żyjący w VIII w p.n.e, w czasach kiedy Homer tworzył swoje poematy)  poetycki utwór o pochodzeniu bogów.

Kreta i bóg wszystkich greckich bogów – Zeus. 

Istnieją dwie wersje dotyczące miejsca narodzin Zeusa – jedna z nich mówi, że Rea (Reja, Rhea)  urodziła go na górze Likajos (Lykajos) w Arkadii.  Następnie Gaja  zabrała maleńkiego Zeusa do Liktos  na Krecie. 

Inna jednak wersja mówi, że Gaja i Uranos  - rodzice zarówno Rei jak i Kronosa-ojca Zeusa (strasznie skomplikowane są relacje rodzinne w mitologii greckiej;)) -  od razu wyprawili oczekującą dziecięcia Reę do Liktos aby w ten sposób ochronić jeszcze wtedy nienarodzonego jej syna przed jego ojcem Kronosem, który połykał swoje dzieci aby przypadkiem żadne z nich nie chciało pozbawić go władzy. Dzieckiem uratowanym przed połknięciem był właśnie Zeus.

Rea podała Kronosowi do połknięcia kawałek skały owinięty w pieluchy. Następnie Gaja, albo sama Rea ukryła małego Zeusa w górskiej pieczarze. 

Jedni mówią, że była to góra „Ajgajon” – nie za bardzo wiadomo w którym miejscu Krety, inni z kolei twierdzą, że była to  - w środkowej części wyspy - góra Ida. Jeszcze inna wersja – najbardziej prawdopodobna (na ile prawdopodobieństwo może być brane pod uwagę w przypadku mitu ;))  - że była to jaskinia Dikte.

Ukrytego w jaskini Zeusa karmiła koza Amaltea a wychowywały nimfy. Gdy koza złamała róg, Zeus pobłogosławił go – i tak powstał „róg obfitości”. W innej wersji Amaltea to imię jednej z nimf a koza…była tylko kozą ;)  Niemniej jednak „róg obfitości” wiąże się z tym mitem niezaprzeczalnie.

Tutaj mamy do czynienia jeszcze z Kuretami (Kourites) – wg jednych źródeł są to demony lub półbogowie, w innej wersji kapłani bogini Rei, których zadaniem było chronić małego Zeusa przed jego ojcem Kronosem. Dźwięk uderzających o siebie włóczni oraz tarcz miał zagłuszać płacz dziecka.

Kuretom przypisywano także stworzenie tańca wojennego „pyrrichio” który dziś nazywany jest „pydichtos”i tańczony przez mężczyzn z Anogeia. Wierzono również, że to one stworzyły podstawy kultury, zapoczątkowały wykorzystanie ognia a także łuków i strzał oraz metalurgię. Samych Kourites było 10 a ich imieniem nazwano kilka kreteńskich miast. 

Najsłynniejszym jednak mitem związanym z Kretą jest mit o królu Minosie, Minotaurze i Labiryncie.

Minotaur-Drachma-Knossos 425-360 pne  **

Minos – mityczny władca Krety był synem Zeusa i fenickiej księżniczki – Europy.   Zeus – pod postacią byka – uwiódł ją i uprowadził na Kretę, gdzie urodziła mu trzech synów: Minosa – który rządził  Kretą,  Sarpedona –  który był władcą Azji Mniejszej i Radamantysa – który panował na mniejszych wyspach egejskich.

Europa wyszła za mąż za króla Krety Asteriona, a ten adoptował jej synów.


Minos spędził z ojcem dziewięć lat w jaskini Dikte ucząc się sztuki sprawowania władzy. Po śmierci ojczyma objął władzę na Krecie. Ożenił się z Pazyfae.

Choć Minos również miał boską moc, co 9 lat musiał wprowadzać na wyspie prawa pochodzące od jego ojca – Zeusa.

Aby umocnić się na tronie, Minos poprosił Posejdona o zesłanie białego byka, którego mógłby złożyć mu w ofierze. Ostatecznie jednak zachwycony urodą zwierzęcia postanowił go zatrzymać, zabijając w zamian innego byka. Rozgniewany Posejdon  zemścił się okrutnie na Minosie. Za jego to sprawą, żona Minosa, Pazyfae, zakochała się w byku.  Ze związku tego urodził się potwór o ludzkim ciele i głowie byka Minotaur.

Wówczas Minos nakazał genialnemu rzemieślnikowi Dedalowi zbudować  pod pałacem labirynt, w którym zamknął Minotaura.

Jednym z synów Minosa był Androgeos, który udał się do Aten aby wziąć udział w igrzyskach. Po zwycięstwie w wielu dyscyplinach król Aten zmusił go do walki z bykiem Maratonu. Byk zabił Androgeosa co było przyczyną wypowiedzenia wojny Atenom przez króla Minosa. 

Minos zajął miasto z pomocą Zeusa, po czym na króla Aten, Egeusza nałożył makabryczny haracz: co dziewięć lat, siedmiu młodych chłopców i siedem młodych dziewcząt miało być wysłanych na Kretę i oddanych na pożarcie Minotaurowi. Praktyki te były kontynuowane do czasu, aż Tezeusz, syn Egeusza dobrowolnie zajął miejsce jednej z czternastu ofiar i udał się na Kretę aby zabić Minotaura.

W Tezeuszu zakochała się córka Minosa, Ariadne. Ofiarowała ona Tezeuszowi słynną nić, dzięki której miał znaleźć drogę powrotną z Labiryntu.

Minotaur-Tezeusz-ceramika  ***

Tezeuszowi udało się odnaleźć Minotaura i go zabić.  W drogę powrotną do Aten zabrał ze sobą wszystkie niedoszłe ofiary i Ariadne, którą jednak – z niewyjaśnionych przyczyn - pozostawił na Naksos.

W drodze powrotnej  Tezeusz zapomniał zamienić czarny żagiel na biały (o co prosił go ojciec jeśli uda mu się pokonać Minotaura). Egeusz ujrzał zatem z Akropolu czarny żagiel i sądząc, że jego syn zginął wskoczył do morza i utonął.  Na pamiątkę tego smutnego wydarzenia morzu, w którym zginął Egeusz nadano nazwę Morze Egejskie.

Swój gniew za stratę Minotaura i Ariadne Minos wyładował na Dedalu, którego uwięził w Labiryncie wraz z jego synem, Ikarem. Jednak pomysłowy Dedal (wcześniej wymyślił przebranie krowy dla Pazyfae aby ułatwić jej schadzki z bykiem)  skonstruował skrzydła z piór i wosku aby ułatwić sobie i Ikarowi ucieczkę z Labiryntu i Krety.

Ojciec przestrzegł syna przed niebezpieczeństwem spowodowanym zbyt wysokim lotem. Ikar jednak wzbił się zbyt wysoko, a wtedy słońce roztopiło wosk, którym były złączone pióra. Chłopiec zginął, spadając do Morza Ikaryjskiego,  którego nazwa według mitu pochodzi od jego imienia.

Dedal dotarł do Sycylii, gdzie zbudował świątynię Apolla, w której umieścił swoje skrzydła, jako ofiarę dla tego boga.

Istnieje jeszcze jedna charakterystyczna postać mitologiczna związana z Kretą – potwór z brązu, Talos. Stworzony prawdopodobnie przez Hefajstosa. Jego zadaniem było – na rozkaz Zeusa lub Minosa - strzec Krety przed cudzoziemcami (niektóre źródła podają, że Talos miał strzec Europy na rozkaz Zeusa).  Ujrzawszy cudzoziemców, rozgrzewał się do czerwoności i brał ich w objęcia. Walczył rzucając z daleka olbrzymimi głazami.

Talos był niezniszczalny ale miał jeden słaby punkt. Była to żyła na nodze zamknięta miedzianym kołkiem.

Kiedy Talos chciał odpędzić od Krety Argonautów, Medea swoimi czarami wyrwała ten kołek albo sprawiła, iż postradał zmysły i sam go sobie wyrwał, przez co olbrzym zmarł. Istnieje również druga wersja jego śmierci, według której Pojas lub jego syn Filoktet przeszył to miejsce swą strzałą.

Na Krecie obecnie są znane dwa miejsca związane z Zeusem: 

Góra Ida ( Psiloritis) – najwyższy szczyt Krety (2456 m n.p.m)  położony w środkowej części wyspy, w prefekturze Rethimno. Niedaleko szczytu znajduje się Jaskinia Ida, która brana jest pod uwagę jako miejsce narodzin Zeusa. W późniejszym okresie do jaskini schodził król Minos, który co dziewięć lat odnawiał swoje zobowiązania królewskie oraz otrzymywał nowe instrukcje oraz boskie prawa od Zeusa. Do jaskini tej przybył również Pitagoras aby zostać wprowadzonym w „tajniki idyjskie”. Było to miejsce kultu od czasów starożytnych do czasów rzymskich. Stanowiło także swoistą akademię teologiczną.

Jaskinia Dikte  – gdzie wg mitologii urodził się Zeus. Jaskinia ta znajduje się w północnej części płaskowyżu Lasithi  (w prefekturze o tej samej nazwie)  na wysokości 1025 m n.p.m., w pobliżu miejscowości Psichro.  Dla pogan jaskinia ta była tym czym Betlejem dla Chrześcijan. Przedmioty znalezione w tym miejscu  pochodzą z okresu wcześniejszego niż znaleziska z jaskini Ida. Potwierdza to mitologiczne wierzenia, że była to pierwsza jaskinia w której pojawił się Zeus, aby potem zostać przeniesionym do jaskini na Psiloritis (Ida).

To czy faktycznie na Krecie urodził się „właściwy” Zeus też jest przedmiotem sporów. Wg niektórych źródeł urodzony w tej jaskini Zeus, nie był tym , który zasiadł potem na tronie na górze Olimp lecz Zeusem Kreteńskim, czczonym jako bóg urodzaju, który co roku umiera i ponownie budzi się do życia.

Jakkolwiek by nie było nie ulega wątpliwości, że mitologia ma w sobie coś z niesamowitej, magicznej i momentami przerażającej , momentami komicznej baśni ;) . I chociażby dlatego warto poświęcić trochę czasu na przeczytanie całej mitologii – zaręczam, że niejedno bestsellerowe połączenie romansidła z thrillerem, sensacją i horrorem może się przy niej schować ;) 

Minos-Pierścień 1500-1400 p.n.e Knossos ****

Ryton w kształcie głowy byka  *****

Wszystkie zdjęcia wykorzystane w tym konkretnym poście o mitologii - na wszelki wypadek oznaczyłam je *, **, ***, ****, ***** - pochodzą ze strony  -  www.historiasztuki.com.pl  -  za zgodą właściciela strony.

Jeśli chodzi o treść - korzystałam ze wszystkiego co mi wpadło pod rękę czyli: przewodniki - NG, przewodnik o Krecie zakupiony na wyspie, "Mitologia Greków i Rzymian" prof. Kubiaka no i oczywiście Internet i Wikipedia...zrobiłam niezły mix, starałam się sprawdzać w wielu źródłach pewne informacje i wyszło jak wyszło...mam nadzieję, że nie zanudziłam i jeśli ewentualnie ktoś ma odmienne "koncepcje" co do informacji tu zawartych, chętnie podyskutuję;)